176
EUROPA
Was de lift het instrument van de overwinning op de hoogte, dan was airconditioning
dat op de diepte. Het idee zelf van een afgesloten gebouw (zoals dat het geval is voor de
lantaarn, ondanks de glazen wanden die daglicht in de bovenste zalen binnenlaten), op
een plaats ver van alle contact met de buitenwereld, noodzaakt een ventilatiesysteem
dat frisse lucht binnenbrengt en verbruikte lucht afvoert. De volumes lucht zijn aan-
zienlijk: voor een gebouw waar enkele honderden mensen terecht moeten kunnen, zijn
voor de behandelde luchthoeveelheden krachtige motoren en buizen met een grote
doorsnede nodig. Hun omvang heeft zijn weerslag op de dikte van de vloer en het pla-
fond, die de luchtslangen moet omvatten en waar de aan- en afvoeropeningen moeten
worden voorzien. Het schema van die lange luchtbuizen, hun vertakkingen binnen de
wanden van het gebouw en langs de vloerverdiepingen moet vernuftig worden uitge-
werkt. Het zijn de slagaders en aders van een organisch systeem, onmisbaar op straffe
van verstikking. Het ademhalen binnen het gebouw beïnvloedt het leven van die grote
ruimtes, van die intern gonzende vertrekken die echter lijken op de monaden van een
wereld ‘zonder deuren of ramen’ – nog geslotener dan een barokke kapel.
De omgevingsarchitectuur verbindt de technische kunstgrepen van het gebouw met de
levende omgeving waar ze ingepast wordt en geeft ze zin. Brengt het klimaat binnen,
de kwaliteit die van de atmosfeer wordt verwacht, enorme ventilatie-installaties met
zich mee? Die vertakken zich in een labyrint van vaten, naar het beeld van een enorme
spierpop of een prent van het bloedvatensysteem in de
Encyclopedie
. De luchtventilatie
vereist efficiënte binnendiameters, precies afgestemde dimensioneringen. Men moet
de mechaniek goed onder de knie hebben. De architect moet het beste evenwicht be-
rekenen tussen de geringe dikte van de wanden en de vloerverdiepingen, de lichtheid
van het materiaal en de massa van het gebouw. Een erg mooie ontwerptekening toont
de innervatie van de lantaarn door zijn dubbele kanaalsysteem, opwaarts en neerwaarts;
toevoer en afvoer – fijne rode en blauwe lijnen. Het ontwerp ontvouwt zich als een
perspectivische dwarsdoorsnede, stemt het driedimensionale model af op schaal en op
de afmetingen die deze verluchtingsinfrastructuur vereist. Doorlopende lijnen schetsen
het profiel van de plaatprisma’s, zich uitrekkend van hoog naar laag in het gebouw, en
verticaal en horizontaal de curven van het volume overnemend: in dwarsdoorsnede de
buik van de lantaarn; in alignement zijn ellipsvormige contouren. Op een eerste ontwerp
liggen de lijnen boven elkaar en de beschreven volumetrie verleent de lijnen en de sec-
ties de allures van een notenbalk, met in de ruimte opgehangen, opgekrulde noten. Een
partituur die vooruitloopt op het parcours van de tonen, hun verspreiding, hun absorp-
tie, hun echo. Een amfitheater voor onzichtbare instrumenten en een virtuele geluidsin-
stallatie: architectuur als
Sound System
. De metafoor krijgt bijna een letterlijke beteke-
nis, want de dimensionering is immers op het beste rendement berekend (het effectief
geleverde luchtvolume), met zo min mogelijk trillingen en lawaai. De snelheid van de
lucht moet worden verkleind, het gedeelte van de buizen verbreed, de energiekost ge-
controleerd. De verhouding tussen aanvoersnelheid, krachtverlies in de meanders van
het netwerk, de uiteindelijke efficiëntie van het systeem (kracht van de motoren, verbe-
tering van de energie- en warmtebalans dankzij een warmtekrachtkoppelingscentrale):
de adem van het leven onderwerpt het opgedragen ontwerp aan de strengste vergelij-
kingen. Het ontwerp, de techniek, het gebouw en de omgeving vormen een continuüm
van informatie en processen waardoor architectuur minder een kunst van de vorm dan
een kunst van schema’s en systemen wordt, en zijn artefacten minder beeldende voor-
werpen zijn dan de weergave van een grote knowhow.
‘Er is één zaak waarvan het gebouw
niet profiteert en dat is herhaling (…) Elk
project weer wordt men tot technologisch
experimenteren gedwongen. In het beste
geval kan men een element in een volgend
project verbeteren. Technologische
vernieuwing is onderdeel van in wezen re-
petitieve reproductiesystemen. Daarom zijn
ISO-procedures belangrijk: wat men niet
meer weet te verbeteren door het herhalen
van een archetype, dat moet men verkrijgen
door het herhalen van een procedure. Men
moet streven naar een repetitieve handeling
binnen het team; het kwaliteitsniveau van
het ontwerp verbeteren; rekening houden
met de verworven kennis. Het zou verstan-
dig zijn steeds uit te gaan van het laagste
technologische niveau. Dat architectuur
zich veeleer onderscheidt door kunstzin-
niger opvattingen en een poëtische inhoud
dan door technologische krachttoeren.’
Uit een gesprek met het tijdschrift
D’Architectures
,
nr. 170, februari 2008
3D-model van het ventilatiesysteem en het metalen
geraamte van de lantaarn en de wandelgangen, 2012.
HET aëraulische hart
