673 – RESTAURATIE VAN DE MODERNE WIJK

• Architectuur (met Jourdain Architectes Associés)
• Binnenhuisarchitectuur
• Landschap (met Erik Dhont)
• Energieconcepten en concepten van hoge milieukwaliteit (met JZH)
• Kostenbeheer
• Engineering van de structuren
• Engineering van bijzondere technieken (met JZH)

GLOBALE PROJECTBENADERING
Het werk van Victor Bourgeois (V.B.) is een mijlpaal in de geschiedenis van de Belgische architectuur. De Moderne Wijk met de landschapsinrichting van Louis Vander Swaelmen (VdS) is een bijzondere manifestatie van de modernistische ideologie van gezond leven in een groene, luchtige en sportvriendelijke omgeving.
Het project wil de ruimtelijke kwaliteiten van het oorspronkelijke project in ere herstellen.

FUNCTIONALITEIT
De bestaande typologie blijft perfect aangepast aan de huidige noden met een overdachte en strikte benadering die van de huidige “standaard” normen kan afwijken.
De grafische simulatie van de inrichting van de kleine kamers bevestigt dit duidelijk.

OMGEVING
De typologie van de straten wordt gerestaureerd tot verhoudingen die aangenaam zijn voor het verkeer. De breedte van de rijweg wordt tot een minimum beperkt en de voetpaden in betontegels worden verlengd. De parkeerplaatsen in grind, die hoger dan de straat liggen, verlengen de ruimte van het voetpad.
De beperkte keuze uit drie materialen voor de bekledingen zorgt voor helderheid en samenhang op de volledige site.
De biodiversiteit van de site wordt verbeterd dankzij een aantal gemeenschappelijke boomgaarden die eveneens verspreid staan in een droge en natte bloemenweide, en dankzij een waterpoel. Er worden nieuwe bloeiende struiken geplant om de leefomgeving van de bewoners te verbeteren. Alle bestaande hagen worden verlaagd om het uitzicht tussen de privétuinen open te trekken. De steegjes worden gerenoveerd en de doodlopende straten verwijderd.

GEBREKEN VAN DE BESTAANDE GEBOUWEN
Uit een diepgaand onderzoek van de gebouwen blijkt de noodzaak om bepaalde onhandige of onaangepaste bouwdetails die problemen hebben veroorzaakt te corrigeren. Waar er dakranden ontbreken, zijn er grote infiltraties en schimmelplekken te zien. Het beton splijt waar de thermische uitzetting van de betonnen gevel beperkt is. Uitzettingsvoegen verbeteren de situatie en buitenisolatie garandeert de bestendigheid van het bouwwerk.

PRESTATIES
Er zijn geen bijzondere moeilijkheden om de fysieke prestaties van de bouwwerken te verbeteren op het vlak van energie, akoestiek of brandwerendheid.

Zuinigheid en ecologie
Respect voor geschiedenis gaat samen met respect voor het milieu. De zuinigheid van de bouw (zowel de kostprijs als de grijze energie) vloeit op een natuurlijke manier voort uit de ecologische benadering van de bouw.

1. Homeopathische interventie.
Ondanks de spaarzaamheid van de ingezette middelen zorgt de ruimtelijke kwaliteit van het werk van V.B. ervoor dat het bijna volledig behouden kan blijven. Het volstaat enkele constructiefouten te corrigeren en de constructie opnieuw aan te passen om aan de huidige prestatiewensen te voldoen door toevoeging van een minimum aan voorzieningen.
Behoudens enkele zeldzame uitzonderingen blijft de structuur van alle constructies behouden. Er zijn bijna geen openingen in de muren en de betonnen bakstenen van het gedemonteerde metselwerk worden hergebruikt.

2. Nette, droge en veilige werf.
De gebouwen worden eerst gereinigd en hun onderdelen gedemonteerd. Worden ze niet hergebruikt, dan worden ze opgeslagen voor hergebruik, eerst voor de voorgestelde tuinhuisjes en vervolgens voor de bouw van het “BEVB”, een Bouwwerk als Eerbetoon aan V.B. (een cultureel of sociaal centrum), naar keuze van de opdrachtgever.
Niets verlaat de site, alles wordt opnieuw benut, behalve gevaarlijke producten.
Met uitzondering van de muren die opnieuw moeten worden gemetst, gebeuren alle interventies droog met een maximum aan geprefabriceerde onderdelen op een stofvrije werf.
Het pleisterwerk en behangpapier blijft behouden en wordt opgefrist.
Het pleisterafval en de onderlagen met paardenhaar worden gesorteerd voor hergebruik in het BEVB.
De ingewerkte elektrische leidingen worden ongemoeid gelaten.
De toestand van de houten vloeren wordt geanalyseerd en de noodzakelijke herstellingen worden uitgevoerd. Geen enkele houten vloer wordt vervangen door beton.
Het binnenschrijnwerk wordt ter plaatse gerestaureerd of hergebruikt in de tuinhuisjes en het BEVB.

3. Gedetailleerde studies.
Dankzij de voorstudie van alle uitvoeringsdetails in een duidelijk en nauwkeurig inschrijvingsdossier in combinatie met het voorgaande kan de duur van de werf aanzienlijk worden verkort en de uitvoeringskwaliteit worden verbeterd.

Thermische isolatie
De gebouwen zijn allemaal bekleed met een lichte ruwe bepleistering op isolatiemateriaal aangebracht boven op de bestaande bepleistering. Er werd gekozen voor een donkerdere plint voor de rozenstruiken. Meerdere redenen rechtvaardigen deze optie, ondanks de verdwijning van het originele pleisterwerk:
– Respect voor de integriteit van het werk van V.B. en niet alleen voor zijn imago;
– Eliminatie van de risico’s die verband houden met het ontstaan van koudebruggen, met name ter hoogte van de inbouw van de vloeren;
– Behoud van de volledige binnenwanden en van de nuttige oppervlakken van de woningen;
– Behoud van alle binnenbepleistering van de plafonds en van de muren, evenals van de oude ingewerkte elektriciteitsbuizen;
– Behoud van de recent gerenoveerde bestaande verwarmingsinstallatie;
– Mobilisering van de thermische massa van het gebouw waarvan de inertie nuttig is om het zomercomfort te waarborgen;
– Harmonieuze integratie van de brievenbussen, huisnummers, de intercom en buitenbekabelingen, evenals van de gevelreliëfs (lijsten, drempels, balkons, kroonlijsten, dakranden …).

Licht
V.B. geeft de meeste gebouwen een noord-zuidoriëntatie waarbij hij veel belang hecht aan de hoek tussen de voet van het ene gebouw en de nok van het andere om de bezonning te maximaliseren; dit aspect van zijn erfenis blijft intact.
De witte kleur van de muren, de plafonds en het schrijnwerk, de vloerbekledingen uit natuurlijke materialen in lichte kleuren, de spiegels in de raamopeningen en de beglazing van de deuren (behalve kamers en sanitair) evenals de Venetiaanse blinden maximaliseren de verspreiding van het natuurlijke licht.

Brandweerstand
De “Basisnorm” van brandveiligheid is niet van toepassing op de gebouwen van dit project. De rationele aanpak van het brandrisicobeheer voorziet een verlaagd plafond dat bestaat uit elementen van gekartonneerde gipsplaten op een metaalstructuur onder het volledige oppervlak van de houten vloeren.
De bestaande trappen zijn eveneens beschermd tegen brand.

Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit (PBM)
Er worden acht woningen voorgesteld die aangepast worden aan het gebruik door PBM.

CONSTRUCTIE
Op de site zijn er talrijke materialen en onderdelen aanwezig die hergebruikt worden in de herinrichting van de gebouwen of voor de bouw van de tuinhuisjes of het BEVB.

De onderdelen uit klei en keramiek zijn allemaal geschikt voor hergebruik en worden dus gerecycleerd. De meest beschadigde onderdelen worden gebruikt voor de tuinhuisjes en het BEVB.

Alle bestaande onderdelen uit massief hout worden opnieuw gebruikt.
Het nieuwe hout is allemaal massief en er worden geen multiplex- of spaanplaten gebruikt omdat die formaldehyde bevatten.
De dunne panelen zijn van gecomprimeerde houtwol of van samengeperste vezels met lijnolie.

Voor het ter plaatse of in blokken gestort beton maakt V.B. om te besparen reeds gebruik van hoogovenslakken en niet van het dure en vervuilende Portlandcement. Deze hoogovenslakken zijn equivalent van het huidige cement van categorie CEM III/C met de laagste CO2-uitstoot. Alle uitgesneden of gedemonteerde betononderdelen worden opnieuw gebruikt in de tuinhuisjes of de BEVB. Er wordt geen enkel nieuw betonelement in verwerkt.

Het buitenschrijnwerk wordt gerestaureerd en verplaatst, en op dezelfde afstand van de buitenmuur van de geïsoleerde gevel geplaatst. De restauratie omvat de verbetering van de luchtdichtheid, het reinigen en het schilderen in de door V.B. gewenste kleuren. Het enkele glas wordt vervangen door vacuümglas dat als dusdanig in de bestaande stijlen ingepast kan worden. Met U = 0,7 W/m²K, is de kost/energiebalans positief.

De bepleistering in een dunne pleisterlaag op een onderlaag van klei-zand en paardenhaar is gemakkelijk te restaureren en speelt een fundamentele rol, zowel voor de thermische en hygrothermische regeling als voor de akoestiek.
Er moet uiteindelijk worden opgemerkt dat de pleister (CaSO4) tot in het oneindige gerecycleerd kan worden wanneer er op de werf uiterst zorgvuldig gesorteerd wordt. Bovendien kan de onderlaag worden verspreid in de tuinen.

De bestaande bitumineuze materialen blijven op hun plaats. Op het platte dak vormen ze een deel van het dampscherm dat onder de nieuwe dakisolatie geplaatst moet worden.

DUURZAAMHEID

Ruimtelijke ontwikkeling
De bestaande site, zoals die door V.B. en VdS ontworpen was, biedt kwaliteitsvolle binnen- en buitenruimtes. Ze werd ontworpen met veel aandacht voor volumes, licht en sfeer aan de binnenkant van de ruimtes en ook voor de toegankelijkheid voor zowel de bewoners als voor de diensten die noodzakelijk zijn voor de goede werking of de veiligheid van het gebouw.
Het gaat erom deze erfenis te respecteren door het onderhouds- en gebruiksgemak van het gebouw en zijn omgeving te verbeteren en aan de huidige comfortnormen te voldoen. Het gebouw moet echter aangenaam blijven om in te wonen.
Het tuinhuis is een heel structurerend element op de site. Het vervult talrijke functies: fietsenstalling, overdekt terras, regenwatertank, opbergplaats voor tuinmeubelen en barbecue.

Fysieke omgeving
V.B. en VdS hebben duidelijk rekening gehouden met de parameters van de fysieke omgeving die betrekking hebben op de plaatselijke microklimaten (hitte-eilanden, wind, natuurlijk licht …) en op de gezondheid (luchtkwaliteit, technologische risico’s …).
In dit opzicht is het restauratieproject gericht op het maximaliseren van het natuurlijke licht, het thermische comfort, de luchtkwaliteit en het comfort wat geluid, geur en uitzicht betreft.

Ontwikkeling van de natuur
Het project bevestigt alleen maar de werkelijke aanwezigheid van de natuur die aangeboden wordt door V.B. en VdS. De met planten bedekte ruimtes (binnenplaatsen, tuinen, daken) dragen bij tot de ontwikkeling van de biodiversiteit. De toegankelijkheid en het beheer van de groene ruimtes maken eveneens deel uit van deze strategie.

Watercyclus
Gezien het belang van de groene ruimtes wordt het regenwater volledig gebruikt op de site. Er wordt dus geen helder water in de riolering geloosd, met uitzondering van het openbare wegennet.

Bronnen
Door de homeopathische interventie is er zo goed als geen afval. De meeste bestaande bouwelementen blijven behouden en worden gerestaureerd waar nodig. Alle nieuwe voorzieningen zijn zichtbaar en geprefabriceerd, demonteerbaar en recycleerbaar; de gebruikte materialen hebben weinig grijze energie en een lage uitstoot van broeikasgassen.

Energie
De interventie beperkt de energiebehoeften tot een strikt minimum: zo moeten onder andere de daken met zonnepanelen uitgerust kunnen worden.
We merken op dat de gemiddelde grijze energie van een constructie ongeveer 40 tot 50 GJ/m² bedraagt (goed voor meerdere eeuwen verbruik) en dat, wat energieverbruik betreft, niet vernietigen veel efficiënter is dan om het even welke andere aanpak.
De interventie zorgt ervoor dat de criteria voor een “laagenergiegebouw” (NEB<60 en PEV<150) nageleefd worden en dat het equivalent van een “C+”-energielabel bereikt kan worden (tegenover een “G”-label voor de oorspronkelijke situatie).